شاید کوچکترین کاری که بعنوان یک گیلانی بتوانم برای آن فرهنگ انجام دهم، کاریست ناچیز ؛ ولیک از من همین بیش بر نمی آید. امید است با معرفی این شاعر و چند مجموعه از او، خدمتی برای آشنایی دوستان کرده باشم.
تمامی این مطالب با عنایت استاد بزرگوارم آقای کشاورز عزیز که عشق به سرزمین مادری اش برایم ستودنی است، به تحریر در آمده است. گفتنی است که مطالب بر گرفته از کتاب "شعرهای گیلکی افراشته" ، می باشد. همچنین این کتاب به همت محمود پاینده لنگرودی گرد آوری شده.
محمد علی رادباز قلعه ای در سال 1278 خورشیدی در روستای بازقلعه رشت بدنیا آمد. این گیله مرد، شاعر مردم پوینده و دردمند سرزمین گیلان و شعرهایش بیان آرزوها و زبان گویای انسان های بی زبان است. مثل ها و اصطلاحات و باورداشت های او آنقدر با زبان مردم آن دیار جوش خورده که به صورت ضرب المثل نزد گیلکان مانده گار است. این شاعر آزاده در تبعید و دور از سرزمین گیلان در غربت اورپای شرقی در 16 اردیبهشت 1338 به ابدیت و تاریخ پیوست. یادش گرامی .
مفتخور الاعیان : تابلو اول
قاجارها شیوه درنده خویی صفویان را دنبال می کنند و سردار سپه هم، مرهم بر شانه آزرده و زخم خورده برنجکاران نمی نهد. خان ها می آویزند و می زنند و دور می کنند و خیزش های جدا جدای دردمندان گیلان راه به جایی نمی برد و سرکوب می شود.
تابلوی اول : بیانگر چنین حال و هوایی است. مفتخور الاعیان از قدرت ابدی خانان گیلان می بالد و مشتی حسن نیز از درد زمانه و غم پرداخت بهره مالکانه و ...
مفتخور الاعیان : پرده اول
- یه مشتی حسن باز کی تی بّج ایشکوره ، خورده؟!
- آهای مشتی حسن باز که برنج تو شکسته است.
- ارباب! بوخودا پادنگ بده، تقصیرِ کورده!
- ارباب بخدا دستگاه خرابه و تقصیر کارگره.
- تی باقی بیدهی چِِره فَندی ، حوتِ مایه!
- باقیمانده بدهکاریت را چرا نمی دهی ؟
- عارض واببم؟ اِجرا بَدم؟ اَن چی اَدایه؟
- ماه اسفند. باید شکایت کنم. اجرا بگذارم. این چه کاریه می کنی.
- ارباب! تی مو قسم، ای تا بار، باقی مَحَلّه
- ارباب به مویت قسم یکبار باقیمونده.
- ایمسال، گیرانی سالِ، نَیه کله به کله
- امسال سال گرونی است. دخلو خرج بهم نمی رسه.
- من ضامینمه؟ صدقه خایم؟ما اللّه یه؟!
- گاو نرت رو بفروش بده. حق نام خداست.
- تی وَرزایه بوفروش فادن، حق نام خُدایه
- من ضامنم؟ صدقه می خوام؟ مال خداست؟
- دیَمه بَنائی قولِ خودا، قول روسولَه
- کنار گذاشتی قول خدا و پیغمبرش رو.
- تو نماز خوانی می ملکِ سر فَندی می پولَه
- روی زمین من نماز می خونی ، پوله منو نمی دی.
- اصلاً گیله مرد تابیع زوره، تو بوگو نه!
- اصلا روستایی گیل تابع زوره تو بگو نیست.
- فیل و چوکوشه نَقله، هوجوره، تو بوگو نه!
- داستان فیل وچکشه که حتما باید به سرش بکوبی توبگو نیست
- بی دین! تو چوطو تی دخترَه مردَ بدائی
- بی دین. چطور دخترت رو شوهر دادی ؟
- رخصت ناموئی،شیرینی ناوردی، فَنَدائی
- برای کسب اجازه نیومدی شیرینی نیاوردی و ندادی؟
- تی غسل و تی روزه، تی نمازو تی زیارت
- غسل و روزه و نمازت و زیارت تو .
- همّه اَیه اربابِ ره، حتی تی طهارت
- همه به حساب ارباب می آد ، حتی طهارت تو
- بی راضیتِ من چی بخوانی ، چی نخوانی
- بدون رضایت من چه بخونی و چه نخونی .
- غصب غصبه، چی می مال،چی بیشی کمند دگانی
- غصب غصبه، چه مال من باشه ، چه از دیوار مردم بالا بری.
- ارباب! تو می پئره جایی، من خانه زادم
- رابا تو جای پدر منی ، من خانه زاده توام.
- تی سرگی، همه لُختیمی، نارم، تَره فادم
- به سرت قسم همه لختیم ، ندارم به تو بدم
- ایمسال، اَما نه قَنذه بیده ایم، نه قوماشَه
- امسال ما نه قند را دیدیم و نه پارچه رو.
- چَف بَوردیمی بس کی بوخوردیم اَ چوواشَه
- باد آوردیم از بس سبزیه چوواش خوردیم
- رِه، شُکُر بوکون خالی چوواشه تَنی خوردن
- پسر شکر کن می تونی چوواش بخوری.
- لُختی گیله مَردی، بیمیری تَنی مَردَن
- گیله مرد لخت هستی ، می تونی بمیری.
- از جَغَلِگی عادت بوکودیم،پوشت اندر پوشت
- از بچه گی عادت کردیم پشت در پشت.
- می ایشتیها هرگَز واَنبِه بی کره بی گوشت
- اشتهایم باز نمی شه بدون کره و گوشت
- آسوده تویی، رخت و لیباسَه غمَ ناری
- آسوده توهستی که غم رخت و لباس رو نداری.
- تابستانی، پائیزی، زَمَستانی، باهاری
- تابستانی و پاییزی و زمستانی و بهاری
- کفش و گالوش و پالتوی پوست و شالِ گردن
- کفش ، گالش ، پالتوی پوست و شال گردن رو
- سرما روزانه، اَنهمه بارَه نَشَه بَردَن
- تو روزهای زمستون نمی شه حمل کرد
- هف ماه که تو پاورانده کونی، بی دیل و غم
- هفت ماه سال رو بی غم و اندوه پابرهنه راه می ری.
- پنج مای دیگرچاروق نوبوسته به جَهندَم
- پنج ماه دیگه هم کفش نباشه به جهندم
- می پا ایته مِخچِه بزه، می مُردِه بوسُختِه
- پای من یه دونه میخچه زد مرده ام سوخت.
- تو راحتی از مِخچِه، تی پا همه لُختِه
- تو از میخچه پا راحتی پایت همیشه لخت است
- تی لرزه تبه حکیم دوا، تی خانه بید دار
- حکیم و دوای درد تو همان برگ درخت بیده که بالای سرت می ذارن
- آفتاب دیمه تی تبَ تا کونی، شی تی پی کار
- . سینه کش آفتاب تب می کنی می سر کارت
- می چازِه گی رِه هف تا حکیم وابایه فی الفور
- برای چاییدن من هفت تا دکتر باید با شتاب بیاد.
- با کلفت وبا نوکر و چاکَر، می سَره جُور
- با کلفت و نوکر و چاکر بالای سرم
- هی سیس نوکونید، دَم نزنید، حال نَرِه آقا
- سرو صدا نکنید، نفس نکشید، حرف نزنید آقا حال نداره.
- پَشّه آقایه چک بِزه، احوال نَره آقا
- پشه به آقا لگد زده آقا احوال نداره
- تا چاقَ نَبَم، بی چاره دکتر به عذابه
- تا سرحال وتن درست نشم، دکتر بیچاره به تکاپو است.
- تلفن تلفنِ سر، چیسه؟ آقا حال خرابه
- تلفن پشت تلفن چیه؟ حال آقا خرابه
- می خرج و مخارج زیاده، مشتی حسن جان
- هزینه زندگی من زیاده مشتی حسن جان!
- اینصاف تو بَدَن، دوکتور اَیه، بی پولو مجّان؟
- انصاف بده دکتر بدون پول و مجانی میاد.
- درچاربراران هشتا خاخور،خوشگیل و سرمت
- تو محله چها برادران رشت هشتا خواهر بودن خوشگل و شاد.
- بی حکیم دوا، هف تا بوشو، ای تا بَمانست
- بدون دوا و دکتر همشون مردن یه دونشون موند
- پول ناشتیدی دِه، هرکی نَرِه پول، وَ بیمیرِه
- برای اینکه پول نداشتن، هر کس پول نداشته باشه باید بمیره.
- پول دار تَنه خو گوشه کینارانَه بیگیرِه
- پولدار می تونه دور وبرش رو جمع کنه
- تو فتقِ چهل ساله داری، هیچی نوبُستِه
- تو چهل سال فتق داری هیچی نشده.
- من شیش دَفعه باخیه بِزِمِه ، بازَم وابُستِه
- من شش بار بخیه زدم بازهم باز شده
- تی زن، تی خاخور، جغله بوکُل تَنیدی بیجارکار
- زنت و خواهرت بچه به پشت بسته می تونند برن برنج بکارن.
- اقدس مولوکی نَتَنِه پیاده بَشه بازار
- اما اقدس ملوک من نمی تونه پیاده بازار بره
- تی جَغله ماشاءالله! فورانه ورزاء و لیشِه
- ماشاالله بچه تو می تونه گاو گوساله را راه ببره.
- می جغله گیرفتارِه پیچا و سگ و گیشِه
- ولی بچه من گرفتار گربه و سگ و عروسکه
- مُفت مُفته رِه، زالو دوچوکِه تی زنِ پایَه
- مفت و رایگان زالو به پای زن تو می چسبه .
- باز شَکوه داری؟ زالو خودش حکیم دوایَه
- باز شکایت داری؟ می دونی زالو خودش حکم دارو و حکیم رو داره
- القصّه اگر فاندی تی قَرضَه بَدانم من
- خلاصه اگه بدونم بدهکاریت رو نخوای بدی.
- فرزندی بجا، تی ایجارَه پَس بَخوانم من
- پدر فرزندی بجای خودش اجاره ات رو فسخ می کنم
- اروای پیله مفتخور و بَه جانِ هَه دختر
- به روح مفتخور بزرگ و به جان همین دختر سوگند
- من کاری کونم، کاری کونم، صحرای محشر
- . من کاری می کنم که صحرای محشر به پا بشه.
- حاکم دانی بی مشورتِ من، نوخورِه آب
- می دونی حاکم بدون مشورت من آب نمی خوره.
- فردا نوکونی شَکوه، نی گی ، ظالیمِه ارباب
- فردا گله نکنی بگی ارباب ظالمه
- او شَکلَه دینی نقره عصا ترمه قبایَه؟
- اون عکس عصا نقره ای قبا ترمه ای را می بینی ؟
- جنّت آشیان، مفتخورالاعیان، می بابایَه
- بهشت آشیان مفتخور الاعیان بابای من است
- از خاقان مغفور داریمی القاب و بنچاق
- از شاه قاجار القاب و پنجاب داریم.
- با لفظِ مبارک، بابایَه گفتی : قرمساق!
- با زبان مبارکبه همین بابا می گفت: قرمساق !
- می اسمِ واسی، رسمِ واسی، گفتارِه واسی
- برای اسم و رسم و گفتارم.
- پونصد تومونَه، خوار کونَمه، هَه کارِ واسی
- پانصد تومان می ریزم دور برای همین کار.
- تا رعیت لُختی نُخوره می مال و حالَه
- تا رعیت لخت مال و حال و منو نخوره.
- فردا نوگویه، ارباب مال خوشانَه حلالَه
- فردا نگه که مال ارباب برای ما حلاله
- او روزَه خودا پیش نَوَره، حرمت آیات
- اون روز رو خدا پیش نیاره به حرمت آیات.
- کارکردن خر خوردن یابو/ف بوگویه، لات
- که لات بی سرو پا بگه کار کردن خر و خوردن یابو
- وای! از او روزانی کی تو تی حقّ بَدانی
- وای بر آن روز که تو حق وحقوق خودت رو بدونی .
- از سر بایی پیش و فَلک خطه نَخوانی
- رو در رو بایستی عصیان کنی و خط فلک رو نخونی
- تا من بوگویم: بَج! بَزنی می چک و چانَه
- تا من بگم برنج تو بزنی دک و پوزم رو خورد کنی.
- دازِه اَمرَه بِر جینی تو می ببیشته جانَه
- با داس تن برشته ام را خورد کنی
- هَه دست که سینه نَهَه امروز، به اطفار
- همین دست که با ادا اصول روی سینه قرار داره.
- می خَرخَرَه فردا بیگیره، دَخشاره دیفار
- فردا خرخره ام را بگیره و به دیوار بفشاره
- هو ساعتَه من سکته کونم جانِه می اقدس
- همون ساعت جان اقدسم من سکته می کنم.
- چون مُفت بوخوردَم نَتَنَم کارَه بَشَم پَس
- چون مفت خورده ام از پس کار بر نمی آم
- یارب به حق حرمت ریشِ حاجی قاضی
- یا رب به حق حرمت ریش حاجی قاضی.
- مجلس، نکشه نقشه تقسیمِ اراضی
- مجلس یه وقت نقشه تقسیم اراضی رو نکشه.
- افراشته هرقدر خدایا، کی زَنه جوش
- خدایا افراشته هر قدر که جوش می زنه.
- هونقَدَر دَبَد تو گیله مردانِ چوم و گوش!
- همونقدر تو چشم و گوش گیله مردا رو ببند
۵ نظر:
ممنون از نوشته هات اي كاش اگر وقت مي كردي ترجمه اش رو هم مي نوشتي ...
آبي باشيد
آقای داوودی عزیز. این بلاگ تمام نوشته ها رو می ریزه بهم . من سعی کردم دو مصرعی بنویسم و زیر هر بیت ترجمه اش رو هم بذارم ولی متاسفانه ، نشد. تمام سعیمو میکنم که اینکارو انجام بدم، خوشخالم که مورد توجه شما قرار گرفت. فقط مدتی میشه که شما چیزی نمی نویسین، امیدوارم که اگه مشکلی هست برطرف بشه . ممنون از توجه شما.
سلام
ازينكه نياكان وهمشهري هاي من اينقدر طبع لطيف و در عين حال روحيه ي مبارز و پرسشگري داشتند بسيار لذت مي برم اما اين ابيات علاوه بر اون رنجي رو نشون ميده كه ساليان سال كشاورز هاي گيله مرد متحمل بودند....اما نكته ي جالب اين جاست كه با وجود تمام اين سايه هاي سياه چيزي كه در خاطرها مونده از كشاورزي گيلاني ترانه هاي زمان كاشت و داشت و برداشت ِ و آن لباس هاي رنگارنگِ كه حاكي از شادي دروني آن مردمان است
افسوس كه چيزي از اونها به جا نمونده...
ممنون از نوشتت
نوشتن حتی یک تبریک عید کوچک برای ذهنی به زیبایی و قدرت ذهن شما شهامتی گیل وار نیاز داره ولی به سادگی سلام و به عمق روح گیل وارتون ، عیدتون مبارک .
سبزی به سرخی حماسه های سیاه کل براتون آرزو دارم .
جناب واقعا متشکرم. زنده یاد افراشته را برخی معادل سعدی شعر گیلگی دانسته اند.
گرچه خود این رهگذر باید و شاید در فارسی و گیلکی یک سر یا ته پیازی نبست اما به حد همان جرعه ای که باید با این مفایسه موافقم.
مخصوصا متشکرم که اشعار آن شاد روان را بر گردان هم کردید. این سه تابلو به نظر من یک شاهکار است و می شاید که گیلگ زبانان و سایر ایرانیان اگر خواستند این را مطالعه کنند
این واژه "لات" در فارسی و گیلکی قدیم بیشتر به معنای آدم فقیر و بی پول بوده است.
ارسال یک نظر